زمانی که آمریکا با بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی، تقریبا ژاپن را با خاک یکسان کرده بود تنها یک چیز دوباره ژاپن را به یکی از ابر قدرتهای جهانی تبدیل کرد و آن هم آموزش بود. شاید وقتی که حرف از آموزش زده میشود ناخودآگاه به یاد مدرسه، کتاب، معلم و چیزهایی از این قبیل بیفتید. اما آموزش تنها در این کلمات خلاصه نمیشود و خیلی فراتر از کتب درسی به پیش میرود. هر لحظه برای شما میتواند درسی از زندگی برایتان در بر داشته باشد. درسی بسیار مهمتر از مبحثهایی است که در کلاس مدرسه آموزش میبینید. آموزش راه و روش درست زندگی، کار سخت و تقریبا ناممکنی است که هرکسی از پس آن بر نمیآید و اصولاً فرد باید با تجربه کردن معنا و مفهوم زندگی را میآموزد. اما سینما چه؟ آیا سینما میتواند؟ انیمیشن و کارتون سهمی مهم در زندگی و رشد کودکان و بعضاً نوجوانان دارد. دلیلی محکم برای نویسندگان مبتکر دنیای سینما که در کنار سرگرمی آثاری را با ویژگیهای آموزشی برای کودکان تولید کنند. حال به آخرین انیمیشن کمپانی پیکسار به نام روح بنگرید که درسی عمیق و حیاتی را به جهانیان آموزش میدهد. منزلت امید و نعمتی به نام زندگی.
خلاصه فیلم
جو گاردنر، پیانیست و معلم موسیقی مدرسه راهنمایی است که در شهر نیویورک زندگی میکند. او آرزو دارد که به طور حرفهای در گروه جاز بنوازد اما مادرش لیبا اصرار دارد که به دلیل امنیت مالیاش کار تدریس خود را تمام وقت انجام دهد و قید موسیقی را بزند. یک روز جو از افتتاحیهای در گروه افسانه جاز به رهبری دوروتی ویلیامز در یک کلوپ موسیقی مطلع میشود. او وارد آن کلوپ میشود و در تست اولیه با نواختن پیانو دوروتی را تحت تاثیر خود قرار میدهد. دوروتی جو را برای کنسرت آن شب استخدام میکند. جو با خوشحالی از کلوپ بیرون میآید اما زمانی که با تلفن همراه این خبر خوش را به دوستان خود میدهد هیجان او حواس او را پرت میکند و او در یک چاله سقوط کرده و به کما میرود.
جو خود را به عنوان روحی میبیند که با یک پرس و جوی ساده از دیگر ارواح متوجه میشود که مرده و در حال رفتن به سمت جهان آخرت است. او مقاومت میکند و پا به فرار میگذارد و تا حدودی هم موفق میشود. چون به طور اتفاقی به جهان اولیه یا دنیای ارواح پیش از تولد رفته و در آنجا با جری مواجهه میشود. جری نام تمام مشاوران جهان اولیه است که خود را مجموعهای از تمام ابعاد مختلف جهان معرفی میکند. جری فکر میکند که جو از استادان سمینار آشنایی است. این استادان وظیفه دارند که پس از تکمیل وجههای شخصیتی هر روح به آنها در پیدا کردن جرقه و استعداد خود راهنمایی کنند تا آنها بتواند با تکمیل نشان مجوز ورود به زمین را بیابند.
نقد فیلم
آلان واتس (Alan Watts) نویسنده، عارف و سخنران بریتانیایی در یکی از سخنرانیهایش مطلبی طلایی را برای مردم بازگو میکند. او میگوید «اولین باری که به مدرسه میروی وارد مهد کودک میشوی و تمام فکرت این است که به کلاس اول بروی. در کلاس اول تمام فکر و ذکرت کلاس دوم است و همینطور مقاطع مختلف تحصیلی را طی میکنی تا به دبیرستان میرسی. جایی که تحول بزرگی در زندگیت رخ داده و فشار زیادی را تحمل میکنی تا تمام مقاطع را به خوبی طی کنی و به دانشگاه بروی. زمانی هم که وارد دانشگاه میشوی تمام انرژیات را صرف بیرون آمدن از آن و آمادگی برای پیدا کردن شغل میکنی. وقتی یک شغل پیدا کردی حالا باید سخت مبارزه کنی تا از این مرحله و نردبان هم گذر کنی و به موفقیت برسی. در میانسالی یک روز از خواب بلند میشوی و با خودت میگویی من بهش رسیدم اما دقیقا همان حس و حال قبلی را دارم. شما در صورتی میتوانید بهترین زندگی را داشته باشید که از اکنون لذت ببرید.» سخن آلان واتس دقیقا همان پیام اصلی انیمیشن روح است. جایی که تمام ماهیها در جستجوی اقیانوسی هستند که خودشان در درونش شنا میکنند.
پیت داکتر عزیز
وقتی که نام پیت داکتر (Pete Docter) به عنوان کارگردان و نویسنده انیمیشنی در تیتراژ بیاید یعنی ما با دریایی از ایدههای خلاقانه روبهرو هستیم. خالق انیمیشنهای مهم کمپانی هیولاها (Monsters,Inc)، بالا (Up)، درون بیرون (Inside Out) و حالا روح که طرفداران بیشماری در سراسر دنیا دارد. روح مانند تمام آثار پیشین داکتر خوش رنگ و لعاب و مفرح است. او مانند همیشه ما را با ایدههای جذابش خیره میکند و شخصیتهای بامزه در همهجای داستان از بیننده خنده میگیرد. میمیکهای جالب و نوآورانه که جذابیت زیادی به انیمیشنهای جدید میدهد اینجا هم دیده میشود و لحظهای مخاطب را با تکرار مواجه نمیکند. ساختار خلاق و نوآور داکتر در ساختن جهانهای نو و بدیع در این فیلم هم بهروشنی خودش را نشان میدهد و در ذهن بیننده حک میشود. باید از موسیقی روحنواز و لذتبخش روح هم یاد کنیم. ساخته ترنت رزنور (Trent Reznor)، آتیکوس راس (Atticus Ross) و جون بتیست (Jon Batiste) که جایزه اسکار را به حق از آن خود کردند. نکته جالب در مورد انیمیشن روح، حضور کیهان کلهر نوازنده و آهنگساز چیرهدست ایرانی به عنوان یکی از مشاوران موسیقی در این پروژه است که نامش در تیتراژ این انیمیشن نیز درج شده است.
سهم کودکان از روح
فیلمنامه بر خلاف آثار قبلی این کارگردان یک نقص بزرگ دارد و آن هم این است که مخاطبین اصلی انیمیشن یعنی کودکان نمیتوانند برخی پایههای فکری و ایدئولوژیک فیلم را نظیر جهان قبل و بعد بشر را درک کنند. از سوی دیگر شیوه مرگ جو نیز ساده است و خلاقیت چندانی بر روی این مسئله شکل نگرفته است. بنابراین رابطه جو و ۲۲ نیز به خوبی شکل نمیگیرد و فیلم در بیان این مسئله نیز ضعیف عمل میکند. اما اجرای دقیق و بینقص پیکسار که دیگر برای مخاطبین تبدیل به یک عادت شده است در این انیمیشن خودنمایی میکند. همه چیز با طراحی دقیق و ظریف آمیخته شده و همراه با گرافیک شاهکار این انیمیشن، زیبایی بصری به معنای واقعی کلمه شکل میگیرد. همچنین صدای جیمی فاکس با شخصیت جو گاردنر همخوانی دارد و انتخاب او انتخاب درست و حرفهای بوده است.
جوایز
برنده جایزه بفتای بهترین انیمیشن
برنده جایزه بفتای بهترین موسیقی متن
برنده جایزه گلدن گلوب بهترین انیمیشن
برنده جایزه گلدن گلوب بهترین موسیقی متن
برنده جایزه اسکار بهترین انیمیشن
برنده جایزه اسکار بهترین موسیقی متن
